Μιλώντας χθες στη συνδιάσκεψη της ΑΔΕΔΥ ο βουλευτής Εύβοιας του ΠΑΣΟΚ, ως εισηγητής στην ενότητα για το κοινωνικό κράτος, υπέβαλλε συγκεκριμένες προτάσεις για ποιοτικό κοινωνικό κράτος.
Ειδικότερα, ο Συμεών Κεδίκογλου πρότεινε να υπάρξει:
-Εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης (και του κοινωνικού) κράτους. Είναι ενδεικτικό ότι στην υγειονομική ιστορία της χώρας σχεδόν ποτέ μία κυβέρνηση δεν συνέχισε το έργο της προηγούμενης. Πόσες φορές έχουμε ακούσει τη φράση «καταστροφικές επιλογές των προηγούμενων κυβερνήσεων»; Να καθίσουν σε ένα τραπέζι όλες οι υπεύθυνες πολιτικές δυνάμεις και ρεαλιστικά να καταγράψουν τι είδους κοινωνικό κράτος θέλουμε και μπορούμε να έχουμε. Το ΠΑΣΟΚ, στη δύσκολη εθνική συγκυρία, έχει επιδείξει υπευθυνότητα, όταν καμία άλλη δύναμη δεν το έκανε στην πιο κρίσιμη φάση της εθνικής κρίσης.
-Διαφάνεια. Μέχρι τώρα δεν έχουμε αντίληψη για μερικά βασικά. Πόσο δαπανά το κράτος για την περίθαλψη του μηχανικού και πόσο για τον εμποροϋπάλληλο της ίδιας ηλικίας; Πόσο κοστίζει ανά ασθενή το νοσοκομείο στην Άρτα και πόσο στο Χαϊδάρι, και πού οφείλονται οι διαφορές; Πόση σύνταξη παίρνει ο συνταξιούχος της ΔΕΗ και πόση του ΙΚΑ, με παρόμοια προσόντα και μισθό; Τα προνόμια κρύβονται μέσα στην αδιαφάνεια. Ή αντίστοιχα με τον ΕΟΠΥΥ. Γιατί να υπάρχουν διαφορετικές εισφορές ανάλογα με το ταμείο, αφού πλέον οι παροχές του ΕΟΠΥΥ είναι ίδιες για όλους;
-Αξιολόγηση ιατρών και εκπαιδευτικών και σύνδεσή της με επιμόρφωση και διαρκή συνεχιζόμενη εκπαίδευση. Δεν γίνεται να είμαστε η μόνη χώρα της Ευρώπης με υπηρεσίες υγείας και παιδείας χωρίς αξιολόγηση.
Προηγουμένως, ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ είχε επισημάνει:
Ένας από τους κλάδους που συνέβαλε τα μέγιστα, ειδικά στο δεύτερο μισό της προηγούμενης δεκαετίας, στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό της Ελλάδας, ήταν αυτός της υγείας. Η ακριβής εικόνα της σπατάλης της προ-μνημονιακής περιόδου, που επιταχυνόταν καθώς η χώρα πλησίαζε τον γκρεμό, αποτυπώνεται στα στοιχεία για τη χώρα μας που καταγράφονται στο Σύστημα Λογαριασμών Υγείας (ΣΛΥ), το πρότυπο σύστημα ταξινόμησης των δαπανών υγείας που έχουν αναπτύξει ο ΟΟΣΑ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Eurostat.
Από τα 38,1 δισ. ευρώ αύξησης του ΑΕΠ στα τέσσερα χρόνια από το 2005 ώς το 2009 (από 193 σε 231,1 δισ. ευρώ), τα 7,2 δισ. ευρώ προήλθαν από την αύξηση των συνολικών δαπανών υγείας. Από αυτά τα 7,2 δισ., τα 6,8 δισ. ευρώ ήταν αποτέλεσμα της εκτόξευσης των δημοσίων δαπανών υγείας. Για να το θέσουμε διαφορετικά: σχεδόν το 1/5 της διόγκωσης του εθνικού ΑΕΠ μεταξύ 2005-2009 –τότε που η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επαιρόταν για δείκτες ανάπτυξης πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και (από το 2008 και μετά) για μια οικονομία «θωρακισμένη» απέναντι στη διεθνή κρίση– οφειλόταν στην ανεξέλεγκτη κρατική σπατάλη που έλαβε χώρα στην υγεία.
Παράλληλα, το κόστος του φαρμάκου και των υγειονομικών αναλωσίμων για το κράτος αναρριχήθηκε κατά 73% (!) από τα 3 δις. ευρώ στα 5,2δις ευρώ. Επίσης, το 2005, τα έξοδα του Ελληνικού Δημοσίου για εργαστηριακές εξετάσεις και άλλες εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες ήταν 1,6 δις ευρώ, ενώ το 2009 το αντίστοιχο ποσό είχε αισίως φτάσει τα 2,6 δις ευρώ, καταγράφοντας αύξηση «μόνο» 63%. Είχαμε υπηρεσίες υγείας σε τέτοιο επίπεδο που να δικαιολογούν το ύψος αυτών των δαπανών; Έπαιρναν πίσω οι πολίτες, που μέσω της φορολογίας κάλυπταν τα παραπάνω έξοδα, υπηρεσίες υγείας αντίστοιχου επιπέδου; Ή μήπως έδιναν επιπλέον χρήματα από την τσέπη τους με το γνωστό φακελάκι στους γιατρούς στο δημόσιο σύστημα υγείας;
Οι Έλληνες κάνουμε περισσότερες ιατρικές εξετάσεις από κάθε άλλο λαό. (Στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν το 2010, 98 μαγνητικές τομογραφίες ανά 1.000 άτομα. Στη δεύτερη και τρίτη θέση, μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, βρίσκονται οι ΗΠΑ και η Ισλανδία με 91 και 75 μαγνητικές τομογραφίες αντίστοιχα.) Παράλληλα, έχουμε τη μεγαλύτερη αναλογία γιατρών ανά ασθενή: έξι ανά 1.000 άτομα. Το ότι όμως κάνουμε περισσότερες ιατρικές εξετάσεις μας καθιστά υγιέστερους από άλλους; Το ότι έχουμε περισσότερους γιατρούς κάνει το σύστημα υγείας δημόσιο και δωρεάν;
-Επικεντρώνομαι στο χώρο της υγείας λόγω και ιδιότητας ως γιατρός και εισηγητής του τομέα Υγείας του ΠΑΣΟΚ.- Ενώ λοιπόν οι κοινωνικές δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης σχεδόν διπλασιάστηκαν, καθώς αυξήθηκαν από τα 27 δισ. ευρώ το 2003 στα 49 δισ. το 2009, εντούτοις παρατηρείται μεγάλη ανισοκατανομή των κοινωνικών πόρων και μισθολογικές ανισότητες ιδιαίτερα μεγάλες, ενώ στην υγεία και την παιδεία οι ανισότητες στην πρόσβαση δεν μειώθηκαν παρά τον διπλασιασμό των δαπανών. Το κοινωνικό κράτος δεν αφορά όλους με τον ίδιο τρόπο.
Αν θέλουμε να δούμε την αλήθεια κατάματα, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το παραπάνω παράδοξο της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα: Υψηλές κοινωνικές δαπάνες ως % του ΑΕΠ, κοντά στο 25%, όσο περίπου και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, οι οποίες όμως δεν φτάνουν σε αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη. Μερικά από τα αίτια; Σπατάλη της τάξης των αρκετών δις. ευρώ το χρόνο στις κύριες συντάξεις (π.χ. δεκάδες χιλιάδες συνταξιούχους ΙΚΑ μη απογραφέντες), μεγάλη εισφοροδιαφυγή, παράνομη είσπραξη επιδομάτων, ‘ευγενή’ ταμεία που χορηγούσαν υψηλές συντάξεις χωρίς αντίστοιχες εισφορές, αλόγιστη συνταγογράφηση φαρμάκων, κρατικά νοσοκομεία χωρίς διπλογραφικά λογιστικά συστήματα, χωρίς μηχανοργάνωση και αξιολόγηση του κόστους της αποτελεσματικότητας των ιατρικών πράξεων, κρατικά περιφερειακά νοσοκομεία που λειτουργούν με πληρότητα κάτω του 50%, υπερτιμολόγηση αναλώσιμων ιατρικών υλικών και συσκευών, έλλειψη συστημάτων ελέγχου, διοίκησης και οργάνωσης, συνδιοίκηση με συνδικάτα, υψηλά ποσοστά κέρδους φαρμακείων.
Αυτά «στην εποχή του μνημονίου» αναγκαστήκαμε να τα σταματήσουμε ή να τα ελέγξουμε. Ελλιπώς, ανεπιτυχώς ή και αναποτελεσματικώς αν θέλετε σε κάποιες περιπτώσεις. Έπρεπε όμως να το είχαμε επιχειρήσει πριν το μνημόνιο. Έπρεπε από μόνοι μας να είχαμε φροντίσει για να μην έχουμε τη σημερινή κατάσταση όπου έχουμε περάσει από το ένα άκρο στο άλλο. Από επιδόματα μαϊμού χωρίς κανέναν έλεγχο σε διακοπή επιδομάτων σε ανάπηρους όσο καθυστερούν οι αποφάσεις των επιτροπών αξιολόγησης των ΚΕΠΑ, χωρίς καν η καθυστέρηση να οφείλεται σε υπαιτιότητα του ασφαλισμένου!
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η (οικονομική) κρίση μας έβαλε αντιμέτωπους με τις παραπάνω παθογένειες και στρεβλώσεις και έφερε στο προσκήνιο την επιτακτική ανάγκη εξορθολογισμού των δαπανών και των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων σε μια σειρά δημόσια αγαθά. Τώρα πρέπει να έχουμε καλύτερες υπηρεσίες με μειωμένες δαπάνες, αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση.
Και μια που η ενότητα έχει μια συγκριτική προσέγγιση των εφαρμοζόμενων πολιτικών σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, αναφέρω την περίπτωση της Φιλανδίας. Όπως είναι γνωστό μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης στις αρχές της δεκαετίας του 90, η οποία αποτελούσε τον κύριο παραδοσιακό εξαγωγικό πόλο της Φινλανδίας, η τελευταία μπήκε σε έναν ό κύκλο ύφεσης με μια τεράστια συρρίκνωση των εξαγωγών. Το ΑΕΠ της την περίοδο 1990-1994 μειώθηκε κατά 15%. Η ανεργία έφτασε το 20%, ενώ στους νέους ξεπέρασε το 30%. Οι ιδιωτικές επενδύσεις μειώθηκαν κατά 50% και η χρηματιστηριακή αγορά κατά 70%. Η χώρα υποχρεώθηκε να ακολουθήσει αυστηρή δημοσιονομική προσαρμογή. Μέχρι εδώ βλέπουμε κοινά στοιχεία σε ένα βαθμό. Ωστόσο, δεν παρατηρήθηκαν τόσο μεγάλες κοινωνικές εντάσεις εκεί όσο στην Ελλάδα.
Ο λόγος; Γιατί η Φιλανδία είχε ένα πολύ καλό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο τη βοήθησε να στρέψει αλλού την παραγωγική δραστηριότητα, προς τις νέες τεχνολογίες. Επίσης, η χώρα είχε ένα καλό κράτος πρόνοιας, το οποίο παρείχε αξιόλογες υπηρεσίες και όχι γενικευμένα επιδόματα, τα οποία τις περισσότερες φορές καταλήγουν σε εκείνους που τα χρειάζονται λιγότερο. Την ίδια στιγμή λειτούργησε αποτελεσματικά το σύστημα κοινωνικής συναίνεσης, με συμφωνίες μεταξύ συνδικάτων και εργοδοτών για την συγκράτηση μισθών αλλά και για τον στρατηγικό αναπροσανατολισμό του οικονομικού μοντέλου.
Στην Ελλάδα οι κοινωνικές εντάσεις και οι ατομικές ανησυχίες και δυσκολίες διαρκώς εντείνονται. Αυτό συμβαίνει γιατί σε εμάς απουσιάζει το ποιοτικό κοινωνικό κράτος. Με έλεγχο, αξιολόγηση, σύνδεση αποδοτικότητας με κίνητρα.
Ειδικότερα, ο Συμεών Κεδίκογλου πρότεινε να υπάρξει:
-Εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης (και του κοινωνικού) κράτους. Είναι ενδεικτικό ότι στην υγειονομική ιστορία της χώρας σχεδόν ποτέ μία κυβέρνηση δεν συνέχισε το έργο της προηγούμενης. Πόσες φορές έχουμε ακούσει τη φράση «καταστροφικές επιλογές των προηγούμενων κυβερνήσεων»; Να καθίσουν σε ένα τραπέζι όλες οι υπεύθυνες πολιτικές δυνάμεις και ρεαλιστικά να καταγράψουν τι είδους κοινωνικό κράτος θέλουμε και μπορούμε να έχουμε. Το ΠΑΣΟΚ, στη δύσκολη εθνική συγκυρία, έχει επιδείξει υπευθυνότητα, όταν καμία άλλη δύναμη δεν το έκανε στην πιο κρίσιμη φάση της εθνικής κρίσης.
-Διαφάνεια. Μέχρι τώρα δεν έχουμε αντίληψη για μερικά βασικά. Πόσο δαπανά το κράτος για την περίθαλψη του μηχανικού και πόσο για τον εμποροϋπάλληλο της ίδιας ηλικίας; Πόσο κοστίζει ανά ασθενή το νοσοκομείο στην Άρτα και πόσο στο Χαϊδάρι, και πού οφείλονται οι διαφορές; Πόση σύνταξη παίρνει ο συνταξιούχος της ΔΕΗ και πόση του ΙΚΑ, με παρόμοια προσόντα και μισθό; Τα προνόμια κρύβονται μέσα στην αδιαφάνεια. Ή αντίστοιχα με τον ΕΟΠΥΥ. Γιατί να υπάρχουν διαφορετικές εισφορές ανάλογα με το ταμείο, αφού πλέον οι παροχές του ΕΟΠΥΥ είναι ίδιες για όλους;
-Αξιολόγηση ιατρών και εκπαιδευτικών και σύνδεσή της με επιμόρφωση και διαρκή συνεχιζόμενη εκπαίδευση. Δεν γίνεται να είμαστε η μόνη χώρα της Ευρώπης με υπηρεσίες υγείας και παιδείας χωρίς αξιολόγηση.
Προηγουμένως, ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ είχε επισημάνει:
Ένας από τους κλάδους που συνέβαλε τα μέγιστα, ειδικά στο δεύτερο μισό της προηγούμενης δεκαετίας, στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό της Ελλάδας, ήταν αυτός της υγείας. Η ακριβής εικόνα της σπατάλης της προ-μνημονιακής περιόδου, που επιταχυνόταν καθώς η χώρα πλησίαζε τον γκρεμό, αποτυπώνεται στα στοιχεία για τη χώρα μας που καταγράφονται στο Σύστημα Λογαριασμών Υγείας (ΣΛΥ), το πρότυπο σύστημα ταξινόμησης των δαπανών υγείας που έχουν αναπτύξει ο ΟΟΣΑ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Eurostat.
Από τα 38,1 δισ. ευρώ αύξησης του ΑΕΠ στα τέσσερα χρόνια από το 2005 ώς το 2009 (από 193 σε 231,1 δισ. ευρώ), τα 7,2 δισ. ευρώ προήλθαν από την αύξηση των συνολικών δαπανών υγείας. Από αυτά τα 7,2 δισ., τα 6,8 δισ. ευρώ ήταν αποτέλεσμα της εκτόξευσης των δημοσίων δαπανών υγείας. Για να το θέσουμε διαφορετικά: σχεδόν το 1/5 της διόγκωσης του εθνικού ΑΕΠ μεταξύ 2005-2009 –τότε που η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας επαιρόταν για δείκτες ανάπτυξης πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και (από το 2008 και μετά) για μια οικονομία «θωρακισμένη» απέναντι στη διεθνή κρίση– οφειλόταν στην ανεξέλεγκτη κρατική σπατάλη που έλαβε χώρα στην υγεία.
Παράλληλα, το κόστος του φαρμάκου και των υγειονομικών αναλωσίμων για το κράτος αναρριχήθηκε κατά 73% (!) από τα 3 δις. ευρώ στα 5,2δις ευρώ. Επίσης, το 2005, τα έξοδα του Ελληνικού Δημοσίου για εργαστηριακές εξετάσεις και άλλες εξωνοσοκομειακές υπηρεσίες ήταν 1,6 δις ευρώ, ενώ το 2009 το αντίστοιχο ποσό είχε αισίως φτάσει τα 2,6 δις ευρώ, καταγράφοντας αύξηση «μόνο» 63%. Είχαμε υπηρεσίες υγείας σε τέτοιο επίπεδο που να δικαιολογούν το ύψος αυτών των δαπανών; Έπαιρναν πίσω οι πολίτες, που μέσω της φορολογίας κάλυπταν τα παραπάνω έξοδα, υπηρεσίες υγείας αντίστοιχου επιπέδου; Ή μήπως έδιναν επιπλέον χρήματα από την τσέπη τους με το γνωστό φακελάκι στους γιατρούς στο δημόσιο σύστημα υγείας;
Οι Έλληνες κάνουμε περισσότερες ιατρικές εξετάσεις από κάθε άλλο λαό. (Στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν το 2010, 98 μαγνητικές τομογραφίες ανά 1.000 άτομα. Στη δεύτερη και τρίτη θέση, μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, βρίσκονται οι ΗΠΑ και η Ισλανδία με 91 και 75 μαγνητικές τομογραφίες αντίστοιχα.) Παράλληλα, έχουμε τη μεγαλύτερη αναλογία γιατρών ανά ασθενή: έξι ανά 1.000 άτομα. Το ότι όμως κάνουμε περισσότερες ιατρικές εξετάσεις μας καθιστά υγιέστερους από άλλους; Το ότι έχουμε περισσότερους γιατρούς κάνει το σύστημα υγείας δημόσιο και δωρεάν;
-Επικεντρώνομαι στο χώρο της υγείας λόγω και ιδιότητας ως γιατρός και εισηγητής του τομέα Υγείας του ΠΑΣΟΚ.- Ενώ λοιπόν οι κοινωνικές δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης σχεδόν διπλασιάστηκαν, καθώς αυξήθηκαν από τα 27 δισ. ευρώ το 2003 στα 49 δισ. το 2009, εντούτοις παρατηρείται μεγάλη ανισοκατανομή των κοινωνικών πόρων και μισθολογικές ανισότητες ιδιαίτερα μεγάλες, ενώ στην υγεία και την παιδεία οι ανισότητες στην πρόσβαση δεν μειώθηκαν παρά τον διπλασιασμό των δαπανών. Το κοινωνικό κράτος δεν αφορά όλους με τον ίδιο τρόπο.
Αν θέλουμε να δούμε την αλήθεια κατάματα, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το παραπάνω παράδοξο της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα: Υψηλές κοινωνικές δαπάνες ως % του ΑΕΠ, κοντά στο 25%, όσο περίπου και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, οι οποίες όμως δεν φτάνουν σε αυτούς που πραγματικά έχουν ανάγκη. Μερικά από τα αίτια; Σπατάλη της τάξης των αρκετών δις. ευρώ το χρόνο στις κύριες συντάξεις (π.χ. δεκάδες χιλιάδες συνταξιούχους ΙΚΑ μη απογραφέντες), μεγάλη εισφοροδιαφυγή, παράνομη είσπραξη επιδομάτων, ‘ευγενή’ ταμεία που χορηγούσαν υψηλές συντάξεις χωρίς αντίστοιχες εισφορές, αλόγιστη συνταγογράφηση φαρμάκων, κρατικά νοσοκομεία χωρίς διπλογραφικά λογιστικά συστήματα, χωρίς μηχανοργάνωση και αξιολόγηση του κόστους της αποτελεσματικότητας των ιατρικών πράξεων, κρατικά περιφερειακά νοσοκομεία που λειτουργούν με πληρότητα κάτω του 50%, υπερτιμολόγηση αναλώσιμων ιατρικών υλικών και συσκευών, έλλειψη συστημάτων ελέγχου, διοίκησης και οργάνωσης, συνδιοίκηση με συνδικάτα, υψηλά ποσοστά κέρδους φαρμακείων.
Αυτά «στην εποχή του μνημονίου» αναγκαστήκαμε να τα σταματήσουμε ή να τα ελέγξουμε. Ελλιπώς, ανεπιτυχώς ή και αναποτελεσματικώς αν θέλετε σε κάποιες περιπτώσεις. Έπρεπε όμως να το είχαμε επιχειρήσει πριν το μνημόνιο. Έπρεπε από μόνοι μας να είχαμε φροντίσει για να μην έχουμε τη σημερινή κατάσταση όπου έχουμε περάσει από το ένα άκρο στο άλλο. Από επιδόματα μαϊμού χωρίς κανέναν έλεγχο σε διακοπή επιδομάτων σε ανάπηρους όσο καθυστερούν οι αποφάσεις των επιτροπών αξιολόγησης των ΚΕΠΑ, χωρίς καν η καθυστέρηση να οφείλεται σε υπαιτιότητα του ασφαλισμένου!
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η (οικονομική) κρίση μας έβαλε αντιμέτωπους με τις παραπάνω παθογένειες και στρεβλώσεις και έφερε στο προσκήνιο την επιτακτική ανάγκη εξορθολογισμού των δαπανών και των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων σε μια σειρά δημόσια αγαθά. Τώρα πρέπει να έχουμε καλύτερες υπηρεσίες με μειωμένες δαπάνες, αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση.
Και μια που η ενότητα έχει μια συγκριτική προσέγγιση των εφαρμοζόμενων πολιτικών σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, αναφέρω την περίπτωση της Φιλανδίας. Όπως είναι γνωστό μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης στις αρχές της δεκαετίας του 90, η οποία αποτελούσε τον κύριο παραδοσιακό εξαγωγικό πόλο της Φινλανδίας, η τελευταία μπήκε σε έναν ό κύκλο ύφεσης με μια τεράστια συρρίκνωση των εξαγωγών. Το ΑΕΠ της την περίοδο 1990-1994 μειώθηκε κατά 15%. Η ανεργία έφτασε το 20%, ενώ στους νέους ξεπέρασε το 30%. Οι ιδιωτικές επενδύσεις μειώθηκαν κατά 50% και η χρηματιστηριακή αγορά κατά 70%. Η χώρα υποχρεώθηκε να ακολουθήσει αυστηρή δημοσιονομική προσαρμογή. Μέχρι εδώ βλέπουμε κοινά στοιχεία σε ένα βαθμό. Ωστόσο, δεν παρατηρήθηκαν τόσο μεγάλες κοινωνικές εντάσεις εκεί όσο στην Ελλάδα.
Ο λόγος; Γιατί η Φιλανδία είχε ένα πολύ καλό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο τη βοήθησε να στρέψει αλλού την παραγωγική δραστηριότητα, προς τις νέες τεχνολογίες. Επίσης, η χώρα είχε ένα καλό κράτος πρόνοιας, το οποίο παρείχε αξιόλογες υπηρεσίες και όχι γενικευμένα επιδόματα, τα οποία τις περισσότερες φορές καταλήγουν σε εκείνους που τα χρειάζονται λιγότερο. Την ίδια στιγμή λειτούργησε αποτελεσματικά το σύστημα κοινωνικής συναίνεσης, με συμφωνίες μεταξύ συνδικάτων και εργοδοτών για την συγκράτηση μισθών αλλά και για τον στρατηγικό αναπροσανατολισμό του οικονομικού μοντέλου.
Στην Ελλάδα οι κοινωνικές εντάσεις και οι ατομικές ανησυχίες και δυσκολίες διαρκώς εντείνονται. Αυτό συμβαίνει γιατί σε εμάς απουσιάζει το ποιοτικό κοινωνικό κράτος. Με έλεγχο, αξιολόγηση, σύνδεση αποδοτικότητας με κίνητρα.
